اصول و مبانی روش P4C
روش فلسفه برای کودکان (Philosophy for Children)، که به اختصار P4C نامیده می‌شود، توسط متیو لیپمن در دهه 1970 میلادی بنیان گذاشته شد. لیپمن معتقد بود که کودکان از توانایی‌های ذهنی لازم برای تفکر فلسفی برخوردارند و باید از سنین پایین با پرسش‌های بنیادین درگیر شوند. هدف اصلی این روش، پرورش جامعه‌ای از پژوهشگران (Community of Inquiry) در کلاس درس است که در آن کودکان به طور مشترک به بررسی مسائل فلسفی بپردازند. این روش بر خلاف روش‌های سنتی که دانش را از معلم به دانش‌آموز منتقل می‌کنند، بر گفت‌وگو و تبادل نظر تأکید دارد.
نحوه اجرای روش P4C در کلاس درس
اجرای موفق این روش نیازمند مراحلی سازمان‌یافته است:
معرفی محرک: معلم با استفاده از داستان، شعر، تصاویر یا حتی یک فیلم کوتاه، موضوعی فلسفی را مطرح می‌کند. این محرک باید به گونه‌ای باشد که کنجکاوی کودکان را برانگیزد و آنها را به پرسشگری و تفکر وادارد. موضوعات می‌توانند مفاهیمی مانند عدالت، دوستی، آزادی، حقیقت، زیبایی و ... باشند.
طرح پرسش‌ها: پس از ارائه محرک، از دانش‌آموزان خواسته می‌شود تا پرسش‌های خود را در مورد آن بنویسند یا بیان کنند. این مرحله به کودکان اجازه می‌دهد تا هر آنچه در ذهن دارند را بدون ترس از قضاوت مطرح کنند. سپس، پرسش‌ها دسته‌بندی و یکی از آنها برای گفت‌وگو انتخاب می‌شود.
گفت‌وگوی فلسفی: در این مرحله، جامعه پژوهشگران شکل می‌گیرد. معلم به عنوان تسهیل‌گر (Facilitator) عمل می‌کند، نه به عنوان منبع اصلی دانش. نقش معلم این است که گفت‌وگو را هدایت کند، به همه دانش‌آموزان فرصت صحبت بدهد و آنها را به استدلال و شنیدن فعال تشویق کند. معلم می‌تواند با پرسش‌هایی مانند «چرا این‌طور فکر می‌کنی؟» یا «آیا مثال دیگری می‌توانی بزنی؟» عمق گفت‌وگو را افزایش دهد.
جمع‌بندی: در پایان جلسه، گفت‌وگو جمع‌بندی می‌شود. این جمع‌بندی لزوماً به یک پاسخ نهایی یا «درست» ختم نمی‌شود، بلکه هدف اصلی، فرایند تفکر و استدلال است. کودکان می‌آموزند که می‌توانند دیدگاه‌های متفاوت را بررسی کرده و به درک عمیق‌تری از موضوع برسند.
فواید روش P4C برای کودکان
تقویت مهارت‌های تفکر انتقادی و خلاق: کودکان می‌آموزند که چگونه فراتر از پاسخ‌های سطحی فکر کنند و به تحلیل و ارزیابی اطلاعات بپردازند.
افزایش اعتماد به نفس و مهارت‌های ارتباطی: با صحبت کردن در جمع و بیان دیدگاه‌های خود، کودکان در ابراز نظراتشان جسورتر می‌شوند.
پرورش همدلی و احترام به تفاوت‌ها: کودکان در جامعه پژوهشگران می‌آموزند که به نظرات و دیدگاه‌های متفاوت احترام بگذارند و از آنها برای بهبود تفکر خود استفاده کنند.
ارتقاء مهارت‌های استدلال و استنتاج: کودکان با ارائه دلایل برای دیدگاه‌های خود، توانایی استدلالی‌شان را تقویت می‌کنند.
روش فلسفه برای کودکان به جای حفظ کردن اطلاعات، بر فرایند یادگیری و تفکر تأکید دارد و به کودکان کمک می‌کند تا به شهروندانی فعال و اندیشمند در آینده تبدیل شوند.
منابع و مراجع:
کتاب "فلسفه برای کودکان" (Philosophy for Children): این کتاب توسط متیو لیپمن، بنیان‌گذار این جنبش، نوشته شده است و به عنوان یک منبع اصلی برای شناخت اصول و مبانی این روش به شمار می‌رود.
مؤسسه پیشبرد فلسفه برای کودکان (Institute for the Advancement of Philosophy for Children - IAPC): این مؤسسه که توسط متیو لیپمن تأسیس شده، مهم‌ترین مرکز علمی و پژوهشی در زمینه P4C است و منابع، مقالات و برنامه‌های آموزشی متنوعی را ارائه می‌دهد.
مجموعه کتاب‌های "هری استوتلمایر" (Harry Stottlemeyer's Discovery): این مجموعه که توسط خود لیپمن نوشته شده، اولین داستان‌های فلسفی برای کودکان هستند که در کلاس‌های درس به عنوان محرک گفت‌وگو استفاده می‌شدند.
مقالات علمی و پژوهشی: مقالات متعددی در نشریات علمی مانند "Journal of Philosophy in Schools" به بررسی ابعاد مختلف، نتایج و تأثیرات روش P4C پرداخته‌اند.
کتاب‌های منتشر شده در ایران: در ایران نیز کتاب‌هایی مانند "برنامۀ فلسفه برای کودکان و نوجوانان" نوشته سعید ناجی، "فلسفه برای کودکان" اثر تامس وارتی و کتاب‌های دیگر، به توضیح و بومی‌سازی این روش پرداخته‌اند.
نکته: برای اطلاعات بیشتر و دسترسی به منابع دقیق‌تر، می‌توانید به وب‌سایت‌های دانشگاهی و مراکز تخصصی مرتبط با فلسفه برای کودکان مراجعه کنید.
دکتر مرتضی ضیغمی