علوم تربیتی و آموزشی

مقدمه: ثروت، قدرت و دانایی از دیرباز از مهمترین عوامل تغییر مناسبات اجتماعی و فرهنگی بوده اند. در جهان سوم، دانایی به ویژه ارزان ترین وسیله ای است که مردم می توانند با استفاده از آن، شرایط اجتماعی و اقتصادی فرزندان خود را تغییر دهند. اما، در جامعه ی مبتنی بر دانایی، ثروت و قدرت نیز در دانایی متجلی می شود، بنابراین دانایی مهمترین ابزار تغییر مناسبات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و فرهنگی به حساب می آید. دنیای امروزی، دنیای پرشتاب گسترش و انتقال ارتباطات و اطلاعات و مهارت ها است. مسائل و چالش های آموزش وپرورش معاصر نسبت به دو دهه گذشته، شتاب مضاعفی یافته است.

افت کیفیت آموزش وپرورش، جهانی شدن اهداف تعلیم و تربیت، دغدغه حفظ هویت، بالا رفتن هزینه ها، رقابت گسترده، توسعه شکاف ها و غیره، از جمله این چالش هاست. یکی از نیازهای سازمانهای بزرگی همچون آموزش وپرورش، توسعه فناوری اطلاعات در برنامه های آموزش وپرورش است که می تواند تحول کیفی اهداف، برنامه ها، روش ها و شیوه ها و در نتیجه اثربخشی آموزش وپرورش را به دنبال داشته باشد.

فناوری اطلاعات به مؤسسات آموزشی کمک می کند تا ساختارهای خود را همگام با تحولات زمان توسعه دهند، مسئولیت های جدیدی را در ارتباط با توسعه ی علم و مردمی کردن آن گسترش آموزش تأکید بر آموزش مداوم، یادگیری مادام العمر و تعمیم آموزش و ... بپذیرند.

برای آشنایی با مسئولیت ها، فرصت ها، تهدیدها و چالش هایی که فناوری اطلاعات پیش روی مدیران و برنامه ریزان آموزشی قرار داده است، نیاز به بهره گیری از تجربه ی دیگران برای تبیین دقیق نقش ها و کارکردهای سازمانی در سطوح ملی و منطقه ای کاملاً محسوس است .

سرمایه گذاری روی منابع فناوری اطلاعات و رشد هم زمان مهارت های دانش آموز و معلم باید اثربخشی همه جانبه مدارس را بالا ببرد و سطوح عملکرد را بهبود بخشد اما هیچ ضمانتی وجود ندارد که این نظریه ها عملی شوند. بعضی از نوشته ها از تأثیرات منفی فناوری اطلاعات بر آموزش و یادگیری حکایت دارند.

"سایمور پاپرت"دانشمند آمریکایی معتقد است که قرار دادن کامپیوتر در مدارس مثل نصب کردن موتور جت در یک کالسکه است. با این کار کالسکه موقتاً سرعت زیادی پیدا می کند اما چند لحظه بعد، همه ی آن تخریب می شود. هر چند در این مقایسه کمی مبالغه شده است ولی باید به این نکته توجه کرد که استفاده از فناوری اطلاعات در مدارس احتمالا جنبه منفی نیز خواهد داشت به ویژه که نقش دانش آموز و معلم تغییر می کند و احتمال دارد که از حالت انسانی خارج شود.

جین هیلی در کتاب خود تحت عنوان " شکست در ارتباط " می گوید: فناوری نوین جایگزین مناسبی برای تعامل انسانی دانش آموز و معلم و دانش آموز با دانش آموز در کلاس درس نیستند و تجهیز کلاس های درس به فناوری اطلاعات به خودی خود نمی تواند نتیجه عملکرد دانش آموزان را در مدرسه بهبود بخشد. از طرف دیگر پژوهش های متعدد نشان داده است که در صورت استفاده ی  صحیح از فناوری اطلاعات در کلاس درس، فرآیند یادگیری به شیوه های مختلف بهبود می یابد که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- با عرضه ی مواد آموزشی چند رسانه ای ، امکان یادگیری از طریق حواس مختلف فراهم می شود.

2- انگیزه ی یادگیرندگان افزایش می یابد و در فرایند یادگیری فعال تر می شوند.

3- مهارت ها و فرایند های شناختی سطح بالا از قبیل تفکر انتقادی بهبود پیدا می کند.

4- برای یادگیری مهارت های اساسی بر پایه ی سرعت یادگیری افراد ، فرصت هایی را فراهم می آورد.

فرصت ها:

 1-تربیت نیروی انسانی، 2-کمک همه جانبه به امر کیفیت بخشی آموزش و پرورش، 3-کمک به امراشتغال مولد در کشور، 4-دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی، 5-کاهش هزینه های آموزشی در بلند مدت، 6-روزآمد نمودن سیستم اداری و نظام آموزشی آموزش و پرورش، 7-بازآموزی معلمان، 8-ایجاد انگیزه و نوآوری در برنامه های مدارس،

تهدیدها:

1-افزایش شکاف طبقاتی، 2- دسترسی آسان به منابع ضد ارزشی، 3- افزایش برخی از هزینه های آموزشی، 4- نبود برنامه ی راهبردی در امر توسعه ی فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش، 5- مقاومت معلمان،

سرعت ، عمق و تأثیرگذاری همه جانبه فناوری اطلاعات فاصله ها را به سمت یک شکاف دیجیتالی درآورد.

در حال حاضر جوامع به لحاظ فناوری اطلاعات به پنج دسته تقسیم می شوند:

دسته اول: کشورهای پیشتاز در توسعه ی فناوری اطلاعات مثل امریکا، سنگاپور، هند و ایتالیا.

دسته دوم: کشورهای تندرونده که به دنبال کشورهای پیشتاز هستند مثل کویت، امارات و مجارستان.

دسته سوم: آیندگان یعنی کشورهایی که در زمینه ی فناوری اطلاعات سرمایه گذاری کرده اند و برنامه هایی را تدارک دیده اند مثل آفریقای جنوبی، چین و شیلی.

دسته چهارم: آغازگران هستند یعنی کشورهایی که در آغاز راه توسعه اطلاعاتی قرار دارند مثل روسیه و مصر.

دسته پنجم: بازماندگان یعنی کشورهایی که هیچ برنامه ی مشخخص برای توسعه فناوری اطلاعات ندارند مثل کنیا، کامبوج، عراق، سومالی، سودان.

نکته قابل توجه آن است که بیش از 50 درصد از کشورهای دنیا از جمله ایران در رده آغازگران و بازمانگان قرار دارند به همین دلیل می گویند شکاف دیجیتالی در بین کشورهای دنیا ایجاد شده است.

نتیجه گیری: بنابراین با توجه به این که اغلب معلمان آمادگی کافی برای بهره مندی از فناوری اطلاعاتی ندارند، پیش بینی می شود این عدم آمادگی خود به مقاومت در برابر تغییر ونوآوری تبدیل شود که لازم است تمهیدات لازم در سیاستگذاری های آموزشی برای همراهی معلمان با گسترش آموزش و مشارکت در امر برنامه ریزی و اجرا و ایجاد انگیزه های معنوی و مادی و تشویق آنان پیش بینی شود.

 منابع:

سرکار آرانی،محمدرضا(1384).یادگیری راهی به سوی پرکردن شکاف دیجیتالی.ناشر:منادی تربیت.تهران

رجایی،فرهنگ(1380). پدیده جهانی شدن،وضعیت بشری و تمدن اطلاعاتی.ترجمه:عبدالحسین آذرنگ.نشر آگاه.تهران

رضوی،سید عباس(1386).مباحث نوین در فناوری آموزشی.انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.اهواز

عبادی،رحیم(1382).فناوری اطلاعات و آموزش و پرورش.ناشر:منادی تربیت.تهران

مرعشی, س. م. (1392). فناوری اطلاعات و آموزش و پرورش. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز . اهواز

   مقدمه: در دنیای  پر از پیچیدگی و تغییر معاصر، حل مسائل نیازمند ذهن های روشن و آگاه است. اطراف انسان را امروزه مسائل مختلف احاطه کرده است که هر کدام به نوع  آینده بشر و نظام اجتماع  او را دستخوش مخاطره ساخته است. در این فضای پر از ابهام و تناقض، سیاست گذاری به عنوان فرایند نظم دهندگی  به  نظم  ها، کاری دشوار است.موضوع آینده همواره ذهن انسان را به خود مشغول داشته و ابهام زدایی از وقایع آن از اصل  ترین دغدغه های انسان در طول تاریخ بوده است. عدم قطعیت نسبت به آینده باعث پیدایش تفکرات آینده اندیش  گردید و با گذشت زمان و پی بردن انسان به اهمیت و پیش بینی و آینده، اندیشمدان به شیوه های متفاوت  برای آینده نگری متوسل شدند.

با آغاز هزاره سوم تامل  در تفکرات بشر برای ترسیم آینده رخ داده است و ما شاهد انقلاب  عظیم در نگرش ها، تفکرات، روش ها و انتظارات در جامعه هستیم. تصمیات  که امروز اتخاذ می شوند باید توجه خاص به آنچه در پیش روست داشته باشند چرا که امروز طلوع هر اندیشه از افق آینده باز می تابد، لذا گرایش افکار بشر به سوی توجه به تغییرات آتی امری اجتناب ناپذیر است. در دنیای پر از پیچیدگی  و تغییر معاصر، حل مسائل نیازمند ذهن آگاه و داشتن تخصص در دانستن سیاسی  و بینش اجتماع  است. در این راستا یک  از مولفه های اساسی  برای رویاروی  با این چالش ها آینده پژوهی  است که دانش در برگیرنده تمام جنبه های مطالعه و پژوهش درباره آینده می باشد.

تفاوت سیاستگذاری در سازمانهای آموزشی و غیر آموزشی

کثرت و تنوع سازمان های موجود در جامعه این نکته را به ذهن متبادر می سازد که آیا مدیریت هر سازمان بی همتاست و با مدیریت سازمان های دیگر تفاوت دارد یا خیر؟ نکته قابل تأمل این است که ماهیت کار سازمانها متفاوت است، مأموریت و چشم انداز آنها متمایز است، نگرش مدیران سازمان ها تفاوتهای فاحشی باهم دارند، روابط میان اجزا و عناصر سازمان باهم فرق دارند و گرایش به سمت بی همتایی در آنها زیاد است، ساختار تشکیلات سازمان ها نیز باهم متفاوت است(وجوه افتراق سازمانهای آموزشی و غیر آموزشی).

مسئول سیاستگذاری درسازمان های آموزشی، غالباً شورای عالی انقلاب فرهنگی و یا شورای عالی آموزش وپرورش می باشند. ارتباط این نهادها با مجریان و واحدهای صف(سازمان های آموزش) اندک بوده و برقراری ارتباط پروسه ای طولانی را می طلبد. اما در سازمان های غیر آموزشی این ارتباط تنگاتنگ بوده و برقراری ارتباط سهل الوصول تر می باشد. سازمانهای آموزشی  مرکب از دو گروه می باشند (مربیان و فراگیران). مربیان و سایر کارکنان سازمان های آموزشی به اختیار خود و آزادانه و براساس تمایل به استخدام این سازمان ها در آمده و در صورت انصراف می توانند به شغل دیگری مبادرت ورزند اما عضویت دانش آموزان و فراگیران در سازمان های آموزشی اجباری است.

منابع فیزیکی و مادی که به سازمان های آموزشی اختصاص یافته بسیار اندک است و قابل مقایسه با منابع اختصاص یافته به سایر سازمان ها نیست. به عنوان مثال احداث یک واحد آموزشی منابع مالی زیادی را به خود اختصاص نمی دهد اما احداث یک بزرگراه یا خط آهن و یا احداث یک کارخانه تولید اتومبیل منابع عظیمی را می طلبد.

مدیران سازمان های آموزشی در تصمیم گیری ها، فاقد اختیار تام می باشند و لازم است هر گونه تصمیم گیری را مسبوق به سابقه و یا مستند به اسناد و قوانین و مقررات و شیوه نامه و آئین نامه ها نموده و مجوزهای لازمه را از سیاستگذاران آموزشی اخذ نمایند. در حالی که مجریان سایر سازمان ها در عمل از اختیار بیشتری برخوردارند و با هماهنگی مسئولان محل به انجام فعالیتها مبادرت می ورزند.

سیاست گذاری حرفه ای آموزشی در هزاره سوم

آموزش و پرورش به عنوان مولفه ای تاثیرگذار در آینده کشورها، دارای پیچیدگی روابط و تعاملات و تغییر عوامل محیط است و توجه به آن مستلزم ملاحظات زیادی است. نظام آموزش وپرورش به عنوان یک نظام اجتماع تعریف شده است.

سیاست گذاری حرفه ای آموزشی مبتنی بر دانایی

سیاست گذاری دانایی محور می تواند به مفهوم حاکمیت علم و روش های نگرش های علم در تمام مراحل مطالعه، تدوین، اجرا و نظارت و ارزشیابی برنامه های توسعه ملی باشد. در این پارادایم کلیه فرایندهای سیاست گذاری تحت الشعاع یک ارزش محوری به نام «دانایی» قرار کرفته است.

آینده پژوهی: علاقه وافر انسان به اطلاع از آینده به گذشته های دور بر می گردد. این نیاز ذاتاً در وجود هر انسان نهفته است که بتواند با اطلاع از آینده به زندگی خود جهت دهد.

نتیجه گیری

می توان گفت که واقعیت این است که مبحث آینده نگری در نظام آموزشی تا حدودی قلمروی ناشناخته، در حال تکامل و نسبتاً با پژوهش های کم است. از این رو با بررسی عناصر نظام آموزشی، اصول آینده نگری و آینده پژوهی و کمتر دیده می شود، در این راستا سیاست گذاری حرفه ای بر توجه به مسائل موضوعات نوین و نوظهور و بررسی عدم قطعیت و انجام در آینده پرداخته و درصد متغیرها و عناصری که در آینده نظام آموزشی نقش ایفا می کنند به این حوزه اهتمام ویژه ورزید.

منبع:

جعفری, ع., & کریمی , ف. (1396, 10 29). سیاستگذاری حرفهای در نظام آموزشی در هزاره سوم با تاکید بر مبحث آینده پژوهی. ماهنامه تخصصی شباک, 10, 47-59.

مرتضی ضیغمی، دکتری مدیریت آموزشی  

مقدمه: ویژگیهای آموزش و پرورش نوین با توجه به پدیده جهانی شدن توجه و تأکید جدی به چهار رکن اساسی یادگیری؛ یعنی یادگیری برای زیستن، دانستن، انجام دادن و زیستن با یکدیگر دارد. تعلیم و تربیت همه جانبه و استفاده از تمام ظرفیت های انسانی؛ به کارگیری شیوه های فعال و مشارکتی در یادگیری؛ تأکید بر ضرورت پرورش تفکر جانبی و تفکر خلاق در دانش آموزان؛ توجه به ظرفیت یا توانایی شهود و درک شهودی و ضرورت حسن استفاده از آن در تعلیم و تربیت؛ استفاده از فناوری نوین اطلاعات؛ اتخاذ رویکردهای تلفیقی در آموزش و پرورش .هر یک از این موارد میتواند شاخصی اساسی برای تعیین میزان کارامدی نظام آموزشی کشورها محسوب شود.

«سیاستگذاری عمومی همانند یک چرخه است که در آن مشکلات ابتدا به عنوان یک مسئله مورد توجه قرار می گیرند، دوره های مختلف عمل بررسی می شود، سیاست ها تعیین می گردند، اجرا و ارزیابی شده و تغییر می یابند و در پایان بر مبنای موفقیت یا شکست آن به اتمام می رسد».

مدل ادراکی سیاستگذاری در آموزش و  پرورش ايران: برای ارائه مدل سیاستگذاری در آموزش و پرورش باید فرآیند سیاستگذاری را به عنوان سیستمی که متشکل از درونداد، میانداد، برونداد، بازخورد و در نظر بگیریم :در داخل ، سیستم های احاطه گر است سیستم، ابتدا باید سیاستگذاری به عنوان فرآیندی که مرجع تصمیم یا وظیفه هست، تعریف شود. تعریف سیاستگذاری به عنوان یک وظیفه، نشان از ایجاد جایگاه قانونی سیاستگذاری در ساختار است. سیاستگذاری به عنوان یک وظیفه، زمینه رویارویی موفق با محدودیت ها و استفاده از فرصت ها را فراهم می کند. دومین درونداد، تدوین انتظارات مبتنی بر شایستگی از سیاستگذاری است .

مدیران ارشد با وجود اینکه درگیر سیاستگذاری هستند، ممکن است خود بخشی از سیاستگذاران باشند یا اینکه چارچوب های سیاستگذاری و ایده هایشان را به سیاستگذاران ارائه کنند .بر این مبنا، برخورداری مدیران ارشد از شایستگی های حرفه ای در جهت پاسخ مناسب به انتظارات از سیاستگذاری، ضروری است، چرا که رشد و موفقیت مستمر سازمان در گرو برخورداری از مدیران و رهبران شایسته و کارآمد است.

تفکر راهبردی: تفکر راهبردی بر ترکیب، استفاده از شهود و خلاقیت برای خلق تجسم و تصویری منسجم از سازمان تأکید دارد. هر قدر مدیران ارشد از سطح بالایی از تفکر راهبردی برخوردار باشند، احتمال اینکه بتوانند اهداف بلندمدت آموزش و پرورش را ببینند (دورنگری) و تمامی جوانب داخلی و خارجی احتمالی مؤثر بر سیاستگذاری و اجرای سیاستها را در نظر بگیرند(همه جانبه گری)، بیشتر است.

تفکر سیستمی: تفکر سیستمی می کوشد تا درباره تغییراتی بحث کند که در مدیران باید رخ دهد تا بتوانند خود را با شرایط و تحولات سرسام آور وفق دهند.

در تفکر سیستمی همه افراد درگیر شناسایی و حل مسئله هستند و به این وسیله می توانند تجربه های جدیدی بیاموزند و امور را بهبود بخشند و بر توانایی خود بیفزاید.

تفکر سیستمی یعنی پرهیز از نگاه جزیره ای، نگاهی که در عین دیدن تک تک همه عناصر سیستم آموزشی، بتواند این عناصر را در ارتباط با هم ببیند .چون نظام آموزش و پرورش ترکیبی است از معلم، کتاب، فضای آموزشی، کارگاه، آزمایشگاه، نیروی اداری، نیروی آموزشی، فرآیند استخدام و غیره، بنابراین نگاه سیستمی میتواند به انسجام نگرش در سازمان ها کمک کند..

تفکر انتقادی: عبارت است از کنجکاوی درباره مسائل عادی، صداقت در دلیل آوردن و عقلانیت داشتن، ذهن باز، انعطاف پذیری، عدم غرض ورزی در ارزیابی، عدم غرض ورزی در برخورد با افراد، رعایت احتیاط در قضاوت، تجدید نظر در تفکرات، ساماندهی موضوعات پیچیده، سخت کوشی برای دست یافتن به دانش بیشتر داشتن دلایل محکم در انتخاب معیارها، دقت در پژوهش پافشاری در جست و جوی نظرات.

کاربست مدل سیاستگذاری در آموزش و پرورش در توسعه علم و فناوری و نوآوری: در جهان کنونی، علم و فناوری از جایگاه بسیار مهم و راهبردی برخوردار است و برای رشد و پیشرفت همه جانبه کشور، نیازمند توجه ویژه به مقوله علم، فناوری و نوآوری در حوزه های سیاستگذاری و برنامه ریزی هستیم.

نظام آموزش و پرورش، یکی از لوازم سیاستگذاری نظام علم و فناوری است و نقشه جامع علمی کشور، رکن اساسی سیاستگذاری نظام آموزشی ایران بوده و محورهایی همچون سمت گیری دانش به، سوی عمل و کاربردی کردن آن برمبنای نیازهای کشور تکمیل زنجیره علم و فناوری، نگرش سیستمی به مقوله تولید دانش، تولید علم و شکستن مرزهای دانش و غیره در این سند مورد توجه قرار گرفته شده است.

نظام های یادگیرنده، یک الگوی تغییر یافته برای سیاستگذاری و راهی نوین برای اندیشیدن در عصر دانش است .اگر سیاستگذاری به نظامی یادگیرنده  تبدیل شوند. همه افراد در تشخیص و حل مسائل سازمان درگیر بوده و سازمان می تواند تجربه های جدیدی بیاموزد و توانایی های خود را افزایش دهد. دولتها با تقویت، قابلیت های خود را در زمینه ، یادگیری سیاستها خلاقیت، نوآوری و تحول ارتقا می دهند و دیدگاه های جدیدی نسبت به اداره امور عمومی پیدا خواهند کرد.

نتیجه گیری:

مهمترین چالش سیاستگذاری در آموزش و پرورش در هزاره سوم، سیاست تحول و تبدیل نظام آموزشی فعلی به آموزش و پرورش کارا و اثربخش است . کارآمد کردن نظام آموزشی مستلزم برنامه ریزی و سیاستگذاری آموزشی برمبنای واقعیات است . برنامه ریزی و تدوین سیاست های آموزشی از جمله فرآیندهایی هستند که می توان به کمک آنها از منابع و امکانات کشور، استفاده مطلوب تری به عمل آورد و نظام آموزشی را کارآمد کرد.

برنامه ریزی آموزشی باید درباره مطلوب ترین اقدام برای توسعه نظام آموزشی، پیشاپیش تصمیم گیری کند. .تصمیم هایی که امروز اتخاذ می شوند، باید توجه خاصی به آنچه در پیشرو است، داشته باشند. مدلهای سیاستگذاری با ارائه چارچوب تحلیلی، درک بهتر عوامل محیطی را فراهم کرده، زمینه ساز و تسهیل گر شرایط بررسی بیشتر و تحلیل واقع بینانه تر سیاستگذاری می شوند.

 بنابراین برای ارائه نیازمند، مدل سیاستگذاری در آموزش و پرورش ایران دیدگاه سیستمی هستیم .به عبارتی برای اتخاذ تصمیم و سیاست های آموزشی باید تمامی عواملی که بر دروندادها، فرآیندها و بروندادهای سیستم آموزشی تأثیر می گذارند، همچنین تعامل میان نظام آموزشی با سایر نظام ها در نظر گرفته شوند.

منبع:

طالبی, ب., سیدنظری, ن., & سودی, ح. (1396). ارائه مدل ادراکی سیاستگذاری در آموزش و پرورش ایران. رهیافت, بهار, 113-130.