عوامل مزاحم یادگیری در حین مطالعه برای دانش‌آموزان می‌توانند متعدد و متفاوت باشند. این عوامل می‌توانند از جنبه‌های مختلفی بر تمرکز و یادگیری تاثیر بگذارند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- فشارهای روانی: استرس و اضطراب می‌توانند تمرکز دانش‌آموزان را مختل کنند. امتحانات، مشکلات شخصی یا نگرانی‌های اجتماعی ممکن است باعث کاهش اثربخشی مطالعه شوند.
- اختلالات محیطی: صداهای مزاحم مانند تلویزیون، موسیقی بلند، روشن بودن نشانگر دریافت پیامک یا پیام‌های الکترونیکی اپلیکیشن‌های تلفن همراه، یا حتی صحبت‌های اطرافیان می‌توانند بر تمرکز تاثیر بگذارند.
- استفاده از تکنولوژی: تلفن همراه، شبکه‌های اجتماعی(به ویژه اینستاگرام)، بازی‌های رایانه‌ای و دیگر ابزارهای الکترونیکی می‌توانند عامل حواس‌پرتی و وقت‌کشی در حین مطالعه باشند.
- کمبود خواب: خواب ناکافی می‌تواند بر عملکرد مغز و توانایی تمرکز تاثیر بگذارد. دانش‌آموزانی که خواب کافی ندارند، ممکن است در حین مطالعه توانمندی کمتری داشته باشند.
- عدم برنامه‌ریزی مناسب: نداشتن یک برنامه مطالعه دقیق می‌تواند باعث پراکندگی ذهنی شود و تمرکز را کاهش دهد.
- تغذیه نامناسب: غذای ناسالم یا عدم مصرف وعده‌های غذایی به موقع می‌تواند سطح انرژی دانش‌آموز را کاهش دهد و به تمرکز لطمه بزند.
- عدم علاقه یا انگیزه به موضوع درسی: اگر دانش‌آموز به محتوای درس علاقه‌مند نباشد، ممکن است نتواند تمرکز خوبی در حین مطالعه داشته باشد.
- مشکلات جسمانی و سلامتی: مشکلات بینایی، شنوایی یا حتی دردهای جسمی ممکن است به‌طور غیرمستقیم باعث عدم تمرکز و افت عملکرد تحصیلی و یا حواس‌پرتی شوند.
- محیط شلوغ یا نامرتب: اگر محیط مطالعه شلوغ یا نامرتب باشد، این شرایط می‌توانند به تمرکز دانش‌آموزان آسیب بزنند.
- اختلالات یادگیری: برخی از دانش‌آموزان ممکن است با مشکلاتی مثل اختلالات یادگیری و یا اختلال توجه و تمرکز یا مشکلات یادگیری خاص مواجه باشند که می‌تواند مانع از یادگیری مؤثر آنها شود.
چگونه می‌توان این مشکلات را مدیریت کرد؟
برای مدیریت و کاهش عوامل مزاحم در حین مطالعه، راهکارهایی وجود دارند که می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند تا تمرکز بیشتری داشته باشند:
- مدیریت استرس و اضطراب:
- استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یا انجام ورزش‌های سبک می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.
- برنامه‌ریزی برای زمان مطالعه به گونه‌ای که از فشارهای زمانی کاسته شود نیز مفید است.
- شکستن مشکلات به قطعات کوچکتر: تقسیم کردن مطالب درسی به بخش‌های کوچکتر و قابل مدیریت می‌تواند فشار روانی را کاهش دهد.
- استراحت‌های منظم: استفاده از تکنیک‌هایی مثل «پومودورو» (مطالعه ۲۵ دقیقه‌ای و استراحت ۵ دقیقه‌ای) به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا از خستگی ذهنی جلوگیری کنند.
- ایجاد محیط مطالعه مناسب:
- انتخاب یک مکان آرام و دور از عوامل حواس‌پرتی مانند تلویزیون، موسیقی بلند یا سر و صداهای محیطی.
- استفاده از هدفون‌های حذف صدا می‌تواند در محیط‌های شلوغ مفید باشد.
- مدیریت تکنولوژی:
- قطع دسترسی به تلفن همراه یا استفاده از اپلیکیشن‌های مدیریت زمان مثل Pomodoro)) می‌تواند به جلوگیری از هدر رفتن وقت کمک کند.
- تنظیم زمان استفاده از دستگاه‌ها: دانش‌آموزان باید در زمان مطالعه از استفاده بی‌رویه از شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های موبایلی خودداری کنند.
- برقراری زمان‌های خاص برای استفاده از اینترنت: تخصیص زمان خاص برای تحقیق یا بررسی منابع آنلاین می‌تواند از گم شدن در فضای دیجیتال جلوگیری کند.
- رعایت الگوی خواب مناسب:
- خواب کافی و منظم بسیار ضروری است: دانش‌آموزان باید حداقل 7-8 ساعت خواب شبانه داشته باشند تا بتوانند تمرکز و یادگیری مؤثری داشته باشند.
- دوری از مطالعه طولانی و شبانه: خواب کافی باعث تقویت حافظه و تمرکز می‌شود.
- استراحت‌های کوتاه و موثر: در طول مطالعه، استراحت‌های کوتاه به مغز فرصت بازیابی انرژی می‌دهد و باعث می‌شود دانش‌آموزان بیشتر تمرکز کنند.
- مدیریت زمان، برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری:
- تقسیم‌بندی مواد درسی به بخش‌های کوچکتر و تعیین اهداف مشخص برای هر جلسه مطالعه می‌تواند به جلوگیری از پراکندگی ذهنی کمک کند.
- استفاده از تکنیک‌های مدیریت زمان مانند زمان‌بندی و استراحت‌های کوتاه.
- برنامه‌ریزی روزانه: داشتن یک برنامه مطالعه منظم و تقسیم زمان برای هر درس به دانش‌آموز کمک می‌کند تا از زمان خود بهره‌وری بیشتری داشته باشد.
- اولویت‌بندی دروس: مهم‌ترین و سخت‌ترین دروس را در ابتدای زمان مطالعه بگذارید تا ذهن تازه بتواند با آنها مقابله کند.
- تغذیه سالم:
- خوردن وعده‌های غذایی متعادل و مغذی می‌تواند انرژی لازم برای مطالعه طولانی‌مدت را فراهم کند.
- مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی، مانند میوه‌ها، سبزیجات، و مغزها، به بهبود تمرکز کمک می‌کند.
- افزایش علاقه و ایجاد انگیزه برای مطالعه درس‌ها:
- پیدا کردن جنبه‌های جذاب و جالب درس‌ها می‌تواند علاقه به آنها را افزایش دهد.
- تعیین اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت: تعیین اهداف مشخص و ملموس می‌تواند انگیزه دانش‌آموزان را برای یادگیری افزایش دهد. برقراری ارتباط بین مطالعه و اهداف بلندمدت دانش‌آموز می‌تواند به حفظ انگیزه کمک کند.
- ارتباط مفاهیم درسی با علاقه‌مندی‌های شخصی: معلمان یا والدین می‌توانند کمک کنند تا دانش‌آموزان ارتباطی بین موضوعات درسی و علایق شخصی خود برقرار کنند.
- تشویق و پاداش دادن: هر بار که دانش‌آموز به هدفی رسید یا پیشرفت کرد، می‌توان از پاداش‌های مناسب برای تقویت انگیزه استفاده کرد(حتی خودپاداشی).
- حل مشکلات جسمی:
- در صورت وجود مشکلات بینایی یا شنوایی، استفاده از عینک یا دستگاه‌های شنوایی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- ورزش و تغذیه مناسب: فعالیت‌های جسمانی منظم و داشتن یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به حفظ انرژی و تمرکز کمک کند.
- استراحت مناسب: فعالیت‌هایی مثل پیاده‌روی یا کشش بدن می‌توانند باعث کاهش تنش‌های فیزیکی و افزایش تمرکز شوند.
- توجه به وضعیت جسمی و راحتی در هنگام مطالعه نیز مهم است.
- پشتیبانی از دانش‌آموزان با اختلالات یادگیری:
مشاوره و درمان تخصصی: در صورتی که دانش‌آموز با اختلالات یادگیری یا مشکلات توجه و تمرکز مواجه باشد، مراجعه به روانشناس یا مشاور می‌تواند کمک‌کننده باشد.
استفاده از روش‌های خاص تدریس: برای دانش‌آموزانی که نیاز به توجه ویژه دارند، استفاده از روش‌های تدریس بصری، شنوایی یا عملی می‌تواند موثرتر باشد.
با رعایت این نکات، دانش‌آموزان می‌توانند از حواس‌پرتی‌های محیطی و شخصی جلوگیری کرده و تمرکز بهتری داشته باشند.
دکتر مرتضی ضیغمی